Bu yazımızda, meydana gelen trafik kazasının akabinde tutulan kaza tespit tutanaklarına itiraz usulünü ele alacağız.
Öncelikle, kaza tespit tutanağının tanımını ve hukuki mahiyetini izah etmek için Karayolları Trafik Kanunu ve Karayolları Trafik Yönetmeliğinin ilgili maddelerini incelemek gerekmektedir. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun “Trafik kazalarına el koyma ve bilirkişilik:” kenar başlıklı 83. maddesinde trafik kaza tespit tutanağından bahsedilmiştir. İlgili hüküm şöyledir. Md. 83/b: “Trafik kazalarına;
- a) Adli yönden gereği yapılmak üzere mahalli genel zabıtaca,
- b) Kazanın oluş nedenlerini, iz ve delillerini belirleyerek trafik kaza tespit tutanağı düzenlemek üzere de trafik zabıtasınca el konulur.
Trafik zabıtasının görevli olmadığı veya bulunmadığı karayollarında meydana gelen kazalarda trafik kaza tespit tutanağı mahalli genel zabıtaca düzenlenir ve bir örneği o yerin trafik zabıtasına gönderilir.”
Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin “Trafik Kazalarına İlişkin İşlemler” kenar başlıklı 156. Maddesinde Kaza Tespit Tutanağı hakkında daha ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır. Bahsi geçen madde şöyledir.
“Trafik kazaları ile ilgili olarak yapılacak işlemlerde aşağıdaki usul ve esaslar uygulanır.
- a) Trafik kazası tespit tutanağının düzenlenmesi
1) Örneğine uygun olarak; kaza yerinin durumu, iz ve deliller, kazaya karışan sürücüler, varsa ölü veya yaralılar, hasar veya zarar, gün ve saat ile gerekli görülen diğer hususlar belirtilmek üzere düzenlenir ve olay yerinin durumu bir krokide gösterilir. Tutanağa kazazedelerin olay yerindeki ölüm veya yaralanma durumu işlenir.
Trafik Kazası Tespit Tutanağı; soruşturma evrakına eklenmek, dosyasında saklanmak ve sayısına göre taraflara verilmek üzere yeter sayıda düzenlenir.
Trafik kazası tespit tutanağının düzenlenmesi ile tutanakta yer alan bilgilerin bir veri tabanında toplanmasına ve bu bilgilerin ilgili taraflarla paylaşımına ilişkin usul ve esaslar Emniyet Genel Müdürlüğünce belirlenir.
2) Trafik kazası tespit tutanağı düzenlemeye 154 üncü maddenin (a) bendi gereğince trafik zabıtası ve genel zabıtanın görevli personeli yetkilidir.
Tutanaklar en az iki görevli tarafından düzenlenir. Hafif yaralanmalı veya hasarlı kazalarda tek görevli tarafından rapor şeklinde de düzenlenebilir.
Ancak, Türk Silahlı Kuvvetlerine ait araçların karıştığı trafik kazalarında bir askeri temsilcinin bulundurulması mecburidir.
3) Tutanak düzenleyenler, tutanakta taraflar için kusur oranı belirtmeksizin sadece kazanın oluşumunda kimin hangi trafik kuralını ihlal ettiğini belirtirler.”
Bu düzenlemelere göre, kaza tespit tutanağı, kazaya karışan taraflar arasında çıkabilecek hukuki uyuşmazlıkların çözümüne esas olacak ve trafik zabıtasınca düzenlenecek, adli yargı mercilerine intikal eden uyuşmazlıklarda mahkemeler ve tahkim kurulları tarafından değerlendirilecek ve denetlenecek olan resmi bir belgedir. Yargıtay’ın kaza tespit tutanakları ile ilgili yaklaşımını incelediğimizde ise, Yargıtay’ın kaza tespit tutanaklarının somut olayda hüküm kurmak için tek başına yeterli bulmadığını ve itiraz halinde denetlenmesi gereken, yalnızca maddi durumu ortaya çıkaran bir belge olarak kabul ettiğini görmekteyiz.
Uygulamada ve doktrinde kaza tespit tutanağına itirazın usulü ile ilgili tartışmalar, Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanlığı’nın Hukuk Bölümü’nün 2012/102 E. 2012/92 K. Sayılı ve 09.04.2012 tarihli karar ile son bulmuştur. İlgili kararın gerekçesinde; bu itirazın yapılacağı yargı merciinin adli yargı olduğu belirlenmiştir. Bahse konu kararın inceleme ve sonuç kısmında:
“Bu düzenlemelere göre, trafik kazası tespit tutanağı, kazaya karışan taraflar arasında çıkabilecek hukuki uyuşmazlıkların çözümüne esas olacak ve trafik zabıtasınca düzenlenecek bir belge olup, idari işlem niteliğinde de bulunmayan bu belgenin, adli yargı yerlerinde çözümlenecek uyuşmazlıkların görümü sırasında o mahkemelerce değerlendirilecek olduğundan, ölümlü/yaralamalı maddi hasarlı kaza tespit tutanağına yönelik davanın idari yargı yerinde görülmesi olanağı bulunmamaktadır.”
“Bu durumda, davacı tarafından; trafik kazası tespit tutanağına itirazen açılan ve idari yargı yerinde görülmesi olanağı bulunmayan davanın görüm ve çözümünde adli yargı yerinin görevli olduğu sonucuna varılmıştır.”
Görüldüğü üzere, Uyuşmazlık Mahkemesi trafik kazası tespit tutanaklarının idari işlem niteliği taşımayan ve trafik zabıtasınca düzenlenen bir belge olduğunu ve bu tutanaklara ilişkin itiraz gündeme geldiğinde ise görevli yargı merciinin adli yargı kolu olduğunu açıkça belirtmiştir.
Trafik kaza tespit tutanaklarına karşı hukukumuzda doğrudan bir itiraz yolu düzenlenmemiştir. Uygulamada, tazminat davası açılması veya ceza soruşturmasının başlatılması durumunda kaza tespit tutanağına itiraz; cevap veya savunma şeklinde davayı gören mahkemeye veya soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcılığına yapılmaktadır. Öte yandan öğretide, dava açılmadan önce, kaza ile ilgili delillerin tespiti maksadıyla Sulh Ceza Hakimliği’ne delil tespit davası açılarak, kaza yerindeki maddi deliller ile varsa tanık anlatımlarının tespiti ve kusur durumunun belirlenmesinin istenebileceği kabul edilmektedir.
Netice olarak, trafik kaza tutanaklarına itirazda izlenecek yol adli yargı merciine başvurmaktır. Sulh ceza hakimliğine yapılan bu başvuru ile trafik tutanağına itiraz edilebilir.